Topçubaşov: Azərbaycanı dünyaya tanıdan böyük şəxsiyyət – NEXT TV
Azərbaycanın görkəmli siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən biri və Parlamentinin sədri (1918, 7 dekabr -1920, 28 aprel), Rusiyanın müsəlman-türk xalqlarının milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri Əlimərdan bəy Topçubaşov sözün həqiqi mənasında Azərbaycanı dünyaya tanıdan böyük şəxsiyyətdir.
Məhz Əlimərdan bəy Topçubaşovun gərgin səyləri nəticəsində Qərb dövlətləri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) müstəqilliyini tanıdılar. Onun ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla görüşü isə xüsusi qeyd olunmalıdır.
Birinci dünya müharibəsi yenicə başa çatmışdı. Qalib ölkələrin hökumət və dövlət başçıları Fransanın paytaxtı Parisə toplaşmışdılar. Dövlətlərin və xalqların müharibədən sonrakı taleyi Paris Sülh Konfransında həll olunurdu. Yeni yaranmış AXC dövləti də konfransa nümayəndə göndərməyi qərar alır. Nümayəndə heyətinin rəhbəri dövrünün görkəmli xadimlərindən olan Əlimərdan bəy Topçubaşov təyin edilir.
Qarşıya qoyulan əsas vəzifə AXC-nin dünya dövlətləri tərəfindən tanınması idi. Lakin nümayəndə heyəti Parisə çatana qədər ciddi çətinliklərlə qarşılaşmalı olur. İstabuldakı Fransa Səfirliyi onlara viza verməyi yubadır. Bütün çətinliklərə baxşayaraq, Topçubaşov və komandası 110 gün gecikmə ilə nəhayət Paris Sülh Konfransına qatıla bilir.
AXC nümayəndə heyəti konfransda mühüm görüşlər keçirir. Görüşlərdən ən vacibi - 1919-cu il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının birinci ildönümü günü ABŞ prezidenti Vudro Vilson başda Topçubaşov olmaqla, Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul etməsi olur.
Topçubaşov Vilsona Azərbaycandakı, eləcə də Qafqazdakı vəziyyətdən məlumat verir. O, ABŞ prezidentinə deyir:
“Qüdrətli Amerikanın nümayəndəsi kimi Sizə müraciətlə xahiş edirik ki, cənab prezident, bizim ölkəmiz, xalqımız, eləcə də özümüz haqqında məlumatları bizdən eşidəsiniz. Çünki biz Avropa və Amerika mətbuatında tez-tez Azərbaycan haqqında səhv, saxtalaşdırılmış və həqiqətə uyğun olmayan məlumatlar verilməsinin şahidi oluruq. Düzdür, bizi hələ yaxşı tanımırlar, biz, indi birinci dəfədir ki, Avropadayıq, lakin Sizi əmin edirik ki, konfrans bizi dinləyəcək və biz Millətlər Cəmiyyətinə bııraxılacağıq. Biz, əminik ki, bütün xalqlar kimi, Sizin böyük prinsipləriniz əsasında yardım alacağıq”.
Çıxışının sonunda Ə.Topçubaşov qətiyyətlə demişdi: “Biz bildiririk ki, nə Kolçakı, nə Denikini, nə də köhnə Rusiya imperiyasının hüdudlarında hakimiyyəti bərpa etmək niyyətində olan qeyri birisini tanımayacağıq. Biz Azərbaycan üçün yalnız öz Parlamentimizi və öz Hökumətimizi tanıyırıq və tanıyacağıq”.
Ə.Topçubaşov çıxışından sonra 6 maddədən ibarət memorandumu ABŞ prezidentinə təqdim edir:
1.Azərbaycanın müstəqilliyi tanınsın.
2.Vilson prinsipləri Azərbaycana da şamil edilsin.
3.Azərbaycan nümayəndələri Sülh Konfransına buraxılsın.
4.Azərbaycan Millətlər Cəmiyətinin üzvlüyünə qəbul edilsin.
5.ABŞ-ın Hərbi Departamenti Azərbaycana hərb yardım göstərsin.
6.ABŞ-la Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlər yaradılsın.
Həyatının son anına qədər mübarizəsini davam etdirən Topçubaşov qürbətdə vəfat edib və yoxsullar üçün salınmış Sen Klu qəbiristanlığında dəfn edilib.
NEXT TV-nin təqdim etdiyi videoda görkəmli dövlət xadimi Əlimərdan bəy Topçubaşovun ibrətamiz həyat və fəaliyyəti, ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla görüşü ilə yaxından tanış ola bilərsiniz.
S.Xankişiyeva
