ATƏT-in Minsk Qrupu ləğv edilməlidir

Müəllif: Namiq H. Əliyev

Hüquq elmləri doktoru, professor, AR Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının kafedra müdiri

Ermənistanla sülh sazişinin imzalanmasının şərtlərindən biri olan Azərbaycan ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı birgə müraciət tələbini irəli sürüb.

Azərbaycan və Ermənistan arasında münaqişə bitib, sülh müqaviləsi üzrə danışıqlar uğurla davam edir, delimitasiya və demarkasiya prosesində artıq konkret praktiki nəticələr verir. Bu fonda münaqişənin nizamlanması üçün yaradılmış bu qrupa nə ehtiyac var?

Vaxtilə münaqişənin həlli üçün konsensus əsasında Minsk qrupu yaradılmışdı. Lakin faktiki olaraq, münaqişəyə yaxın olan məsələlərlə məşğul olarkən, münaqişənin mahiyyətini və fəaliyyətində rəhbər tutmalı olan beynəlxalq hüququ (və ilk növbədə, ATƏT-in prinsiplərini) kənara qoymuşdur. Öz məqsədinə və beynəlxalq hüquqa xəyanət etdi.

Dörddə bir əsrdən artıq idi ki, Minsk Qrupu münaqişənin həlli ilə deyil, səfərləri sayəsində siyasi elmlər leksikonuna möhkəm daxil olan “diplomatik turizm” termini ilə məşğul olub.

Minsk Qrupunun bütün mövcudluğu ərzində həmsədrlər tərəfindən tərtib olunmuş və Minsk Qrupunun digər üzvlərinin müzakirəsinə təqdim edilmiş bir dənə də olsun analitik sənəd olmayıb. Münaqişənin sonrakı həlli üçün ona obyektiv siyasi-hüquqi qiymət verilməsi ilə bağlı vahid mövqe razılaşdırılmayıb. Məlumdur ki, hansısa xəstəliyi müəyyən etmədən onu müalicə etmək mümkün deyil. O zaman həmsədrlər Azərbaycan ərazisinin təcavüz və işğal olduğunu demədən münaqişəni necə həll edəcəkdilər?

İstər bütün dünyada, istərsə də onun ayrı-ayrı hissələrində sülhün və sabitliyin qorunub saxlanılması və bərpası, təcavüzkar ölkəyə qarşı sanksiyaların tətbiqi BMT, ATƏT, Avropa İttifaqı, Avropa Şurası, NATO və s. kimi nüfuzlu beynəlxalq qurumların bilavasitə vəzifəsidir. ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri əsassız olaraq münaqişənin həlli ilə bağlı bütün hüquqları monopoliyaya alıblar və bununla da onun həllini əngəlləyiblər. Onlar nəinki Minsk qrupunun digər üzvləri ilə öz fəaliyyətlərini əlaqələndirmədilər, həm də yuxarıda adları çəkilən digər təşkilatlar münaqişə ilə bağlı sadəcə fikir bildirəndə qısqanclıqla reaksiya verdilər. Məqsəd Azərbaycanı münaqişənin dondurulmasını qəbul etməyə məcbur etmək idi.

Etimad yaratma tədbirləri haqqında danışmaq dəbdə idi (sanki о var idi). Həmin dövrdə ən yaxşı etimad mexanizmi Ermənistan Respublikasının işğalçı qüvvələrinin Azərbaycan ərazisindən beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərdən kənara çıxarılması idi. Azərbaycan Respublikasının ərazisində erməni işğalçı qüvvələri ola-ola, həmsədrlər ATƏT-in prinsip və normalarına, BMT Nizamnaməsinə göz yumanda və onların çıxarılmasını tələb etmədikdə, hansı etimaddan danışmaq olardı?

İstənilən diplomatik fəaliyyət və hər şeydən əvvəl münaqişələrin həlli üzrə fəaliyyət beynəlxalq hüquq normalarına və beynəlxalq təşkilatların qərarlarına əsaslanmalıdır. Minsk Qrupu BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ilin 4 icra olunmamış qətnaməsini heç vaxt xatırlamayıb, baxmayaraq ki, onlardan üçü (birincisi istisna olmaqla) BMT baş katibinin deyil, ATƏT-in Minsk Qrupu sədrinin hesabatları əsasında qəbul edilib.

Niyə indi Ermənistan Respublikası rəsmi olaraq Minsk qrupunun buraxılmasını tələb etmir? Bu münasibətlə bəzən erməni siyasətçiləri tərəfindən vaxtaşırı bəyanatlar verilir, lakin real addım atılmır. Erməni tərəfi sülh müqaviləsi imzalamaq istəyindən danışsa da, Azərbaycan kimi ölüm şəhadətnaməsi verilməli olan siyasi meyit olan Minsk Qrupunun rəsmi ləğvi ilə bağlı birmənalı tələblər səsləndirmir.

Paşinyanın bu istəksizliyi Ermənistanın Minsk Qrupu ilə bağlı başqa “səmimi olmayan” planlarının olduğunu düşünməyə əsas verir.

ATƏT-in Minsk qrupu beynəlxalq hüququn prinsip və normalarını kiminsə geosiyasi maraqlarının müəyyən etdiyi müəyyən “qaydalarla” əvəz etdi. Minsk Qrupunu dirçəltmək niyyəti bizə məlum olan, Cənubi Qafqazda mövcud olan və onun dövlətlərinin daxili işlərinə qarışan ölkələrin geosiyasi maraqlarından irəli gəlir. Ermənistan Respublikası Azərbaycana ərazi iddiaları olan qeyri-subyekt subyekt kimi bunun üçün lazımi şərait yaradır. Onun fikrincə, Minsk qrupunun mövcudluğu Qarabağ problemini qoruyur. Bu, çıxılmaz bir yoldur. Qarabağ məsələsi həll olundu, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa edildi. Azərbaycan öz ərazisində yaşayan bütün milli azlıqların hüquqlarını milli qanunvericiliyə və beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq təmin edir.

Ermənistan həqiqətən Azərbaycan ərazi bütövlüyünü tanıdığını sözdə yox, əməldə sübut etmək istəyirsə, ATƏT Minsk Qrupunun buraxılması üçün ATƏT-ə tək və ya Azərbaycanla birlikdə müraciət etməlidir.

Ermənistanın bundan imtina etməsi ya məsələni uzatması yalnız münaqişənin davam etdirilməsinə istək, revanşizm əhvallarının qalxması və Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının davam etməsini kimi başa düşülə bilər.