Azərbaycanın media mövqeləndirilməsi: informasiya müharibəsi və soft power

Kəmalə Məmmədova, 1news.az saytının baş redaktoru

Noyabr 2019-cu il. ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin şəxsi nümayəndəsinin ofisinin dəstəyi ilə Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri arasında beşgünlük jurnalist səfəri təşkil olundu. O zaman bu, unikal bir hadisə kimi görünürdü – uzun illər münaqişə ilə ayrılmış iki cəmiyyət ilk dəfə bir zalda, ekranlarsız və vasitəçilərsiz, üz-üzə gəlmişdi.

Biz, erməni həmkarlarımızla birlikdə Bakının konfrans zallarından birində toplandıq. Söhbət tez bir zamanda gərginləşdi. Biz, Azərbaycan mediasının nümayəndələri, peşəkar davranmağa çalışırdıq, lakin emosiyalar sərhəddə idi. Erməni jurnalistlər açıq narazılıqla belə bir məsələni qaldırdılar: guya, "atmosferi pozan" bir nüans var – niyə, onların dediyinə görə, hətta ən neytral materiallarda belə Qarabağın işğal altında olan ərazi kimi təqdim olunması və bu barədə siyasi-tarixi arayışın verilməsi mütləq olur? Bu, “dialoqa” mane olmurmu?

Bu, demək olar ki, ultimatum kimi səsləndi: bu cür yanaşmanı dayandırın.

Dözə bilmədim.
— Biz həqiqəti deyirik, — cavab verdim. — Bu, təbliğat deyil. Bu, kontekstdir. Bu, əsastır. Biz Qarabağ barədə işğal faktını nəzərə almadan yaza bilmərik.

Erməni jurnalistlərdən biri sözümü kəsdi:
— Deməli, siz etiraf edirsiniz ki, bu bir informasiya müharibəsidir?

Ona baxdım. Və tərəddüd etmədən cavab verdim:
— Bəli. Bu, informasiya müharibəsidir. Sadəcə, biz bu müharibədə çox uzun müddət müdafiədə qalmışıq.

Zalda sükut çökdü.

*

Bu dialoq mənimlə qaldı.
2019-cu ildə nə İkinci Qarabağ müharibəsi başlamışdı, nə də Azərbaycanın beynəlxalq informasiya məkanında aktivləşməsi baş vermişdi. Lakin məhz o anlarda ilk dəfə başa düşdüm ki, sadəcə faktları çatdırmaq kifayət deyil — öz təfsirini, öz mənalarını, həqiqətə sahib olma hüququnu müdafiə etmək son dərəcə vacibdir.
İnformasiya müharibəsi tanklardan və dronlardan xeyli əvvəl başlamışdı — başlıqlarda, fotoaltı yazılarda, press-relizlərin ifadə tərzində aparılırdı.

Və bu gün, beş il sonra, nəhayət, bu müharibənin obyektindən onun fəal iştirakçısına çevrilirik. Və — ilk dəfə — onun müəllifinə.

Dünya dəyişib. Ənənəvi diplomatiya dövrünü informasiya cəbhələri və rəqəmsal təsir mühiti əvəzləyib. Bu gün yalnız döyüş meydanında qalib gələn deyil, həm də narrativ qurmağı, kontekst formalaşdırmağı və hadisələrin öz təfsirini beynəlxalq gündəmə daxil etməyi bacaran qazanır.

Azərbaycan İkinci Qarabağ müharibəsində Qələbə qazanaraq unikal mövqe əldə etdi: ölkə təkcə ərazi bütövlüyünü bərpa etmədi, həm də qlobal səviyyədə öz imicini yenidən qurmaq üçün tarixi bir fürsət qazandı. Lakin bu fürsəti təkcə diplomatik bəyanatlarla reallaşdırmaq mümkün deyil — bu, müasir soft power alətlərinə əsaslanan sistemli və düşünülmüş media strategiyası tələb edir.

Son illər məhz bu istiqamətdə Azərbaycan xüsusi fəallıq göstərməyə başlayıb.

Milli maraqların təbliğində medianın rolu
2020-ci ilə qədər Azərbaycanın mediası əsasən daxili gündəmlə işləyirdi. Lakin İkinci Qarabağ müharibəsində qazanılan Qələbə diqqət mərkəzini dəyişdi. Bu Qələbə göstərdi ki, Azərbaycan xarici auditoriyaya yönəlmiş, diaspor və beynəlxalq narrativlərlə rəqabət aparmağa qadir, eyni zamanda qlobal rəqəmsal auditoriyanın gözləntilərinə cavab verən media sisteminə ehtiyac duyur.

Bu yenidənqurma artıq öz bəhrəsini verməyə başlayıb: çoxdilli media platformaları yaranır və möhkəmlənir, sosial şəbəkələrdə fəallıq artır, yeni ritorika meydana çıxır — daha dəqiq, rasional və yalnız yerli oxucuya deyil, beynəlxalq ictimaiyyətə də ünvanlanan bir dil.

Bütün bunlar reaktiv strategiyadan proaktiv strategiyaya keçidi göstərir: artıq Azərbaycan yalnız ittihamlara cavab vermir — özü gündəm formalaşdırır.

1news.az redaksiyası bu prosesdə öz məsuliyyətini dərk edir. Biz sadəcə hadisələri əks etdirmirik — onların təfsirində iştirak edirik. Məqsədimiz Azərbaycanı olduğu kimi göstərməkdir: müasir, praqmatik, çoxşaxəli və öz inkişaf fəlsəfəsinə malik bir dövlət kimi.

Biz konfliktli və həssas mövzulara yanaşmada analitik və əsaslandırılmış yanaşmanı önə çəkməyə çalışırıq. Təkcə rəsmi şəxslərə deyil, müstəqil ekspertlərə, siyasətçilərə, jurnalistlərə də söz veririk. Monoloq deyil, dialoq formalaşdırmağa çalışırıq — əvvəlki kommunikasiya modellərindən fərqli olaraq, çoxşaxəli, çətin, lakin dürüst söhbətə üstünlük veririk.

Soft power – Azərbaycanın strateji aktividir

Media ilə yanaşı, Azərbaycan mədəni diplomatiya alətlərindən də fəal şəkildə istifadə edir. Heydər Əliyev Fondu, Mədəniyyət Nazirliyi və bir sıra qeyri-hökumət təşəbbüsləri Azərbaycanın musiqisini, ədəbiyyatını, incəsənətini, mətbəxini və multikultural dəyərlərini dünyada tanıdır.
Azərbaycan həm Şərq, həm də Qərb elementlərini özündə birləşdirən dünyəvi dövlət kimi təqdim olunur – milli ilə qlobalın vəhdəti kimi.

"Xarıbülbül", "Baku Jazz" kimi beynəlxalq festivallar artıq təkcə mədəni deyil, həm də geosiyasi mövqeləndirmə vasitəsinə çevrilir.

Beləliklə, soft power siyasətə əlavə deyil, onun mərkəzinə çevrilir: bu gün dünyada bir ölkəyə qarşı yaranan hörmət və rəğbət enerji resursları qədər önəmli kapital hesab olunur.

İnformasiya rəqabəti: Azərbaycan erməni narrativinə qarşı

Ən əsas məqsədlərdən biri beynəlxalq media və akademik müstəvidə erməni narrativinin uzun illər ərzində formalaşmış monopoliyasını pozmaqdır.
Onilliklər ərzində erməni diasporası öz maliyyə imkanlarından, siyasi əlaqələrindən və kreativ təşəbbüslərindən istifadə edərək münaqişənin yalnız özünə sərf edən obrazını formalaşdırmağa nail olub.

Azərbaycan isə uzun müddət müdafiə mövqeyində qalıb.

2020-ci ildən sonra vəziyyət dəyişməyə başlayıb: ingilisdilli kommunikasiya kanalları aktivləşib, Qərb mediasına verilən müsahibələr və analitik materiallar, rəqəmsal məkanda aparılan informasiya mübarizəsi, dünyanın dili ilə danışmağı bacaran yeni nəsil jurnalist və politoloqların meydana çıxması — tərcümə etmədən, birbaşa danışaraq.

Lakin bu mübarizə hələ də davam edir. Və bu mübarizə resurs, kreativlik və ən əsası, uzunmüddətli strategiya tələb edir.
Çünki narrativ bir günə qurulmur — o, ardıcıllıq, çeviklik və institusional dəstək tələb edir.

Azərbaycan qarşısına yeni çağırışlar qoyur

Qazanılmış uğurlara baxmayaraq, Azərbaycan hələ də bir sıra çağırışlarla üz-üzədir.
Əgər 2020-ci ildə biz döyüş meydanında gücümüzü sübut etmişiksə, 2025-ci ildə Cənubi Qafqazın informasiya və intellektual liderinə çevrilməliyik.
Bu, daha incə, lakin heç də az əhəmiyyətli olmayan bir vəzifədir.

Biz təkcə danışmağı deyil, eşidilməyi bacarmalıyıq.
Təkcə inandırmağı deyil, etibar qazanmağı öyrənməliyik.

Biz inanırıq: həqiqətə bəzək lazım deyil.
Həqiqətə platforma, dil, forma və cəsarət lazımdır.
Biz bu alətləri hər gün qururuq.

Çünki XXI əsrdə Vətən uğrunda mübarizə — təkcə torpaq uğrunda deyil, mənalar uğrundadır.