İlahə Əzizova: Müasir tibbin inkişafına baxmayaraq, insultdan xəstələnmə hadisələri artmaqdadır - MÜSAHİBƏ
29 oktyabr Ümumdünya İnsultla Mübarizə Günüdür. Bu günlə əlaqədar insultla bağlı suallarımızı Mərkəzi Gömrük Hospitalının həkim-nevroloqu İlahə Əzizova cavablandırıb.
Nəzərinizə çatdıraq ki, dr. İlahə Əzizova bir çox yerli və beynəlxalq konfranslarda iştirak edib. 2019-cu ildə İtaliyanın Milan şəhərində Avropa İnsult Təşkilatının V illik konqresində “Azərbaycanda işemik insultun müalicəsi: ESO-EAST və RES-Q qeydiyyatının ilkin nəticələri” mövzusunda çıxış edib. O, beynəlxalq elmi jurnallarda çap olunmuş 6 məqalənin müəllifidir.
Dr. İlahə Əzizova Azərbaycan Nevroloqlarının Milli Assosiasiyası, Türkdilli Dövlətlərin Beynəlxalq Cəmiyyəti, Avropa İnsult Təşkilatı, Avropa Nevrologiya Akademiyası və Beynəlxalq Başağrı Cəmiyyətinin üzvüdür.
- İlahə xanım, bildiyiniz kimi 29 oktyabr Ümumdünya İnsultla Mübarizə Günüdür. Mövzu ilə əlaqədar suallarımızı cavablandırıdığınıza görə öncəliklə Sizə təşəkkür etmək istərdim. Gəlin ilk növbədə izləyicilərimizə insultla bağlı məlumat verək. Ümumiyyətlə, insult nə deməkdir?
- İnsult – beyin qan dövranının kəskin pozulmasıdır və işemik və hemorragik olmaqla iki tipə bölünür. İşemik insult qan təchizatının çatışmazlığı nəticəsində beyinin ocaqlı (fokal) zədələnməsindən əmələ gələn, 24 saatdan çox çəkən və ya bir sutka ərzində ölümə gətirib çıxaran nevrolojı simptomların kəskin inkişafı ilə xarakterizə olunan sindromdur. 24 saat ərzində, kəskin serebral işemiya nəticəsində yaranan ocaqlı nevroloji defisit, tam keçərsə, bu sindrom tranzitor işemik həmlə (TİH) adlanır. Hemorragik insult isə serebral arteriyanın travmatik mənşəli olmayan partlaması və qanın intrakranial sahəyə axması nəticəsində beyin qan dövranın kəskin pozulmasıdır.
- Doktor, ümumiyyətlə, bu xəstəlik dünya əhalisi arasında nə dərəcədə yayılıb?
- Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına əsasən, hər il 15 milyon insan insultdan əziyyət çəkir, onlardan 5 milyonu dünyasını dəyişir, digər 5 milyonu isə ömürlük əlil qalır. İnsultların 87%-ni işemik insult təşkil edir. İnsult dünyada ölüm səbəbləri sırasında ikinci yeri tutur. Amerika Birləşmiş Ştatlarında hər 40 saniyədən bir insult baş verir. Kişilərdə insult qadınlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Belə ki, müasir tibbin inkişafına baxmayaraq, insultdan xəstələnmə hadisələri artmaqdadır.
- Bu rəqəmlər artıq Sizin də qeyd etdiyiniz kimi xəstəliyin kifayət qədər ciddi templə artdığını göstərir. Bu baxımdan izləyicilərimizi insultun əsas risk amilləri ilə bağlı məlumatlandırmağınızı xahiş edərdim.
- Baş beynin insultunun risk amillərini iki yerə bölmək olar: modifikasiya edilən və modifikasiya edilməyən. Modifikasiya edilməyən risk amillərinə yaş, cins, irq, genetik meyillik aiddir. Modifikasiya edilən amillərə isə arterial hipertenziya, siqaretçəkmə, şəkərli diabet, ürək xəstəlikləri (səyirici aritmiya, ürək qusurları), hiperlipidemiya, hipodinamiya, piylənmə, anamnezdə tranzitor işemik həmlənin və ya insultun olması, yuxu arteriyaların daralması, oral kontraseptivlərin qəbulu, alkoqolun həddən artıq qəbulu aiddir. Bəzi ilkin tədqiqatlar göstərir ki, COVID-19 infeksiyasıda işemik insulta səbəb ola bilər, hərçənd ki daha çox tədqiqata ehtiyac var. Risk amillərin bu qədər çox olması serebrovaskulyar xəstəliklərin inkişaf dərəcəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
- Bəs insultun klinik simptomları hansıladır? Hansı əlamətlərə əsasən insultdan şübhələnmək olar?
- İnsultun klinik təzahürü beyində zədələnmə lokalizasiyasından asılıdır. İnsultun simptomlarına ətraflarda zəiflik, keyimə, üzün əyilməsi, nitqin pozulması, udmanın pozulması, başgicəllənmə, müvazinətin pozulması, yaddaşın qəflətən pozulması, huşun dəyişilməsi, ürəkbulanma, qusma, baş ağrısı, görmənin pozulması aiddir
- İlahə xanım, bu şikayətləri olan insultlu xəstələrin ümumiyyətlə diaqnostikası necə aparılır? Hansısa spesifik yanaşma mövcuddur?
- İlk öncə pasientdən şikayət və anamnez toplanmalı, nevroloji status yoxlanılmalıdır. Xəstədə mövcud olan nevroloji defisitin qiymətləndirilməsi və dinamik nəzarət üçün xüsusi insult şkalalarından istifadə edilir, məsələn, NİHSS şkalası. Vaxt itirmədən yanaşı müəyyən laborator analizlər, instrumental müayinələr aparılır. Baş beynin vizualizasiya metodları - komyuter tomoqrafiya (KT), maqnit rezonans tomoqrafiya (MRT), karotis, vertebral arteriyaların rəngli doppler müayinəsi, kompyuter tomoqrafik angioqrafiya (KTA) və ya maqnit rezonans angioqrafiya (MRA) aparılır. İnsultun adekvat müalicəsi və ikincili profilaktikasının aparılması üçün onun mümkün olan səbəbinin/səbəblərinin axtarılması vacibdir. Unutmamaq lazımdır ki, düzgün diaqnostik yanaşma düzgün müalicənin bünövrəsidir. Bu baxımdan xüsusilə insultun diaqnostikasında vacib əhəmiyyətə malik olan laborator müayinələrin sürətli və dəqiq bir şəkildə əldə olunması, KT və MRT cihazlarının ən son texnologiyalara əsaslanması mühüm önəmə malikdir. Məhz bu səbəbdən mən Mərkəzi Gömrük Hospitalının Tibbi laboratoriyasının ISO 15189:2012 “Tibbi laboratoriyalar. Keyfiyyətə və səlahəyyətliliyə olan tələblər” beynəlxalq keyfiyyət standartına uyğun olmasını, eyni zamanda Hospitalın Radiologiya şöbəsində tətbiq olunan yüksək dəqiqlikdə diaqnoz qoyulmasına imkan verən Philips İngenia Elition X 3.0T MRT cihazının üstünlüyünü xüsusilə vurğulamaq istərdim. Belə müasir tibbi texnologiyalardan istifadə imkanına malik olma bizə diaqnozun düzgün qoyulması və sonrakı mərhələdə müalicənin doğru gedişində çox yardım edən alətlərdəndir.
- Bəs doktor kəskin insult zamanı ilk növbədə baş-beyinin hansı müayinəsini etmək lazımdır?
- İnsulta şübhə olan xəstələrdə ilk növbədə kompyuter tomoqrafiya (KT) müayinəsinin aparılması zəruridir. KT müayinəsi işemik insultu hemorragik insultdan asanlıqla fərqləndirir. Maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) isə subaraxnoidal qansızmanı “görməyə” bilər. Həmçinin KT-nin üstünlüyünə onun sürəti və əksər klinikalarda mövcudluğu aiddir, və bununla da kritik vəziyyətdə olan pasiyentlərin müayinəsidə aparıla bilir. Qansızma inkar olunduqdan sonra baş-beynin MRT müayinəsi icra olunur, məhz DWI rejiminə diqqət yetirilir. Buna görə də xəstənin şikayətləri və həkimin düzgün yanaşması kompleks şəkildə vəhdət təşkil etməlidir.
- Doktor, qeyd etdiyiniz kimi diaqnozun təsdiqlənməsi müalicənin uğurlu alınması üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu baxımdan işemik insult diaqnozu təsdiqləndikdən sonra necə müalicə olunur?
- İşemik insultun simptomlarının yaranmasından etibarən ilk 4,5 saat ərzində plazminogenin toxuma aktivatoru venadaxili yeridilir. Trombolizisin təbii ki, öz göstərişləri, əks göstərişləri var və yalnız nevroloq bu müalicəyə qərar verə bilər. Həmçinin invaziv radioloq və ya neyrocərrah tərəfindən mexaniki trombektomiya icra oluna bilər.Hər iki metodda zaman məhdud olduğundan pasient simptomlar yaranan kimi dərhal xəstəxanaya gətirilməlidir. İşemik insultun müalicəsində “vaxt – beyin” deməkdir. Buna görə də həm pasiyentin vaxtında həkimə müaricəti həm də həkimlərin birgə fəaliyyəti müalicənin uğurlu nəticələnməsində vacib əhəmiyyətə malikdir.
- Maraqlı məlumatlara görə minnətdarlığımızı bildiririk. Müsahibəmizin sonunda izləyicilərimizə insultdan qorunmaq üçün nələrə diqqət etməliyik barədə məlumat verməyinizi xahiş edərdim.
- Ümumiyyətlə bəzi xəstəliklər insultun baş vermə ehtimalını daha da artırır. Məsələn şəkərli diabet və ürək-damar xəstəlikləri məhz bu qəbildən hesab oluna bilər. Buna görə də insultdan qorunmaq üçün üçün sağlam həyat tərzinin tələblərinə riayət etmək mühüm əhəmiyyətə malikdir. Xüsusilə fiziki aktiv olmaq, tütündən istifadə etməmək, sağlam qidalanmaq, artıq çəki almamaq, arterial təzyiqi daima nəzarətdə saxlamaq insultdan qorunmaq üçün profilaktik adımlar hesab olunur və insultun yaranma riskini kifayət qədər azalda bilir. Bu baxımdan izləyicilərimizə sağlamlıqlarına qarşı diqqətli olmalarını, sağlam həyat tərzi yaşamalarını və mütləq şəkildə hər hansı şikayətləri olduqda həkimə müraciət etmələrini tövsiyə edərdim. Həmçinin insultun gənc yaşda baş verə bilmə ehtimalını da nəzərə alaraq gənc yaşlı şəxslərin də profilaktik müayinələrdən keçməsini tövsiyə edərdim.
1news.az
