COP haqqında bilməli olduğunuz hər şey: Bakıda keçiriləcək genişmiqyaslı tədbirin əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
Bu ilin noyabr ayında Azərbaycanda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası - COP29 ərəfəsində 1news.az ictimaiyyəti bu mövzu ilə bağlı maarifləndirmək məqsədilə silsilə məqalələr hazırlayır.
Daha əvvəl sizə iqlim dəyişmələrinin və qlobal istiləşmənin mahiyyəti, eləcə də dünya ictimaiyyətinin ən mühüm ekoloji problemlə necə mübarizə apardığı barədə söhbət açmışdıq. Bu gün isə BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransı (COP) haqqında daha ətraflı məlumat vermək, onun məqsədləri və görülən işlər barədə söhbət açmaq istəyirik.
Xatırladaq ki, dəniz səviyyəsinin artmasına, ekstremal hava hadisələrinə, biomüxtəlifliyin itirilməsinə və ekosistemlərin məhvinə səbəb olan iqlim dəyişmələri bəşəriyyət üçün ciddi təhlükə yaradır. COP vasitəsilə koordinasiya olunan beynəlxalq səylər bu fəsadları yumşaltmağa və hamı üçün dayanıqlı gələcək qurmağa yönəlib.
COP nədir?
BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransı (ingiliscə “Conference of Parties”, qısaca COP) qlobal iqlim dəyişmələri ilə bağlı məsələləri müzakirə və həll etmək məqsədilə keçirilən illik toplantıdır. COP 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda baş tutmuş Yer Sammitində qəbul edilmiş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UNFCCC) icrasına nəzarət edən ali qərarverici orqandır. 154 ölkənin imzaladığı Konvensiyanın əsas məqsədi istilik effekti yaradan qazların atmosferdəki konsentrasiyasını iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını alacaq səviyyədə saxlamaqdır.
COP bir neçə səbəbdən yaradılıb. Birincisi, qlobal istiləşmə və iqlim dəyişmələri ekosistemlər, iqtisadiyyat və bütövlükdə cəmiyyət üçün ciddi təhlükə yaradır. Ölkələrin istilik effekti yaradan qazların emissiyalarını azaltmaq və mövcud iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşmaq üçün birgə strategiya və tədbirlər hazırlaya biləcəyi beynəlxalq foruma ehtiyac var idi.
İkincisi, ölkələrin Konvensiya üzrə öhdəliklərinin icrasına nəzarət etmək və onun monitorinqini həyata keçirmək üçün hüquqi və institusional mexanizmə ehtiyac var. COP elə bir platforma təqdim edir ki, burada ölkələr əldə etdikləri tərəqqi haqqında hesabat verə, yeni təşəbbüsləri müzakirə edə və gələcək dövrlər üçün daha iddialı hədəflər müəyyən edə bilər. Məsələn, 2015-ci ildə Parisdə keçirilən COP 21-də iqlim dəyişmələri ilə mübarizə üzrə beynəlxalq səylər baxımından tarixi addım hesab olunan Paris Sazişi qəbul olundu. Onun əsas məqsədi qlobal istiləşmə səviyyəsini 2 °C-dən aşağıda saxlamaq və temperatur artımını 1,5 °C-dək məhdudlaşdırmaq üçün çalışmaqdır.
Nəhayət, COP ictimaiyyətin diqqətinin bu məsələyə yönəldilməsində və iqlim dəyişmələri ilə bağlı problemlərin həlli üçün maliyyə resurslarının səfərbər edilməsində mühüm rol oynayır. Bu miqyasda beynəlxalq konfranslar mətbuatın, fəalların, alimlərin və özəl sektorun diqqətini cəlb edir ki, bu da iqlim dəyişmələrinin əhəmiyyəti və təcili tədbirlərin görülməsi zərurəti barədə qlobal anlaşmanı artırmağa imkan verir.
COP çərçivəsində dünyanın qarşısında hansı məqsədlər qoyulub?
BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransları (COP) çərçivəsində dünya birliyi qarşıya qlobal istiləşmə ilə mübarizə və dayanıqlı inkişafla bağlı iddialı məqsədlər qoyur. Əsas məqsəd qlobal orta temperatur artımını 2 °C-dən aşağı səviyyədə saxlamaq və temperatur artımını 1,5 °C-dək məhdudlaşdırmaqdır. Buna nail olmaq üçün ölkələr istilik effekti yaradan qazların emissiyalarını azaltmaq üçün hər 5 ildən bir öz Milli Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələrini (NDC) müəyyən etmək və təkrar nəzərdən keçirmək öhdəliyi götürüblər.
Mövcud iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşma və maliyyə resurslarının səfərbər edilməsi də əsas istiqamətlər sırasındadır. Həssas icmaların və ekosistemlərin müdafiəsi üçün strategiyaların işlənib hazırlanması, eləcə də dayanıqlı texnologiyalara və infrastruktura investisiyaların cəlb edilməsi mühüm vəzifə hesab olunur. İnkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrin qlobal iqlim fəaliyyətində iştirakını təmin etmək və innovativ həllərin yayılmasını təşviq etmək üçün onlara maliyyə dəstəyi göstərməyi öhdələrinə götürüb.
Bu məqsədlərə nail olmaq üçün atılan addımlara bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid, enerji səmərəliliyinin artırılması və dayanıqlı texnologiyaların tətbiqi daxildir. Karbonun tutulmasında əsas rol oynayan meşələr və okeanlar kimi təbii ekosistemlərin qorunmasına və bərpasına xüsusi diqqət ayrılır. Torpaq resurslarının dayanıqlı idarəetməsi və aqroekoloji təcrübələrin inkişafı da bu səylərin mühüm komponentləridir.
Bu tədbirlər planetimizin qorunmasının və gələcək nəsillərin rifahının ümdə məqsəd olduğu dayanıqlı gələcəyə doğru qlobal hərəkatın yaradılmasına yönəlib. Hökumətlərdən və beynəlxalq təşkilatlardan tutmuş işgüzar dairələrə və vətəndaş cəmiyyətinə qədər bütün maraqlı tərəflərin cəlb edilməsi iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə çoxtərəfli yanaşmanı və kollektiv səyləri təmin edir.
Qlobal təşkilatlarla əməkdaşlıq
BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransları (COP) iqlim dəyişmələri ilə effektiv şəkildə mübarizə aparmaq və dayanıqlı inkişafı təşviq etmək üçün BMT sisteminə daxil olan müxtəlif qlobal təşkilatlar və digər beynəlxalq institutlarla sıx əməkdaşlıq edir. Bu münasibətlərin bəzi əsas aspektləri bunlardır:
BMT-nin Ətraf Mühit Proqramı (UNEP)
UNEP elmi məlumatlar təqdim etmək və analitik dəstək verməklə COP-nin dəstəklənməsində əsas rol oynayır. UNEP istilik effekti yaradan qazların qlobal emissiyalarının qiymətləndirilməsində, iqlim dəyişmələrinin monitorinqində, onların fəsadlarının azaldılması və uyğunlaşma strategiyalarının işlənib hazırlanmasında iştirak edir.
BMT-nin İnkişaf Proqramı (UNDP)
UNDP ölkələrə Milli Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələrin (NDC) işlənib hazırlanmasında və həyata keçirilməsində, həmçinin milli uyğunlaşma planlarının yaradılmasında və icrasında dəstək verir. UNDP inkişaf etməkdə olan ölkələrə dəyişən iqlimə uyğunlaşmaq və emissiyaları azaltmaq üçün texniki və maliyyə yardımı göstərir.
Ümumdünya Ərzaq Proqramı (WFP)
WFP iqlim dəyişmələrindən ən çox zərər çəkən regionlarda qida təhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq və iqlim dəyişmələrinə həssaslığı azaltmaq üçün çalışır. Təşkilat dayanıqlı kənd təsərrüfatını təşviq etmək və ən həssas icmaların həyat təminatını yaxşılaşdırmaq üçün layihələr həyata keçirir.
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO)
FAO istilik effekti yaradan qazların emissiyalarının azaldılmasına və iqlim dəyişmələrinə dayanıqlığın artırılmasına kömək edən torpaq resurslarının və kənd təsərrüfatının dayanıqlı idarəetməsi üzrə təşəbbüslərdə fəal iştirak edir. FAO iqlimlə bağlı görülən tədbirlərin kənd təsərrüfatı təcrübələrinə və siyasətinə inteqrasiyasını dəstəkləyir.
Kənd Təsərrüfatının İnkişafı üzrə Beynəlxalq Fond (IFAD)
IFAD dayanıqlı kənd təsərrüfatı layihələri üçün maliyyə və texniki yardım ayırmaqla kənd icmalarının iqlim dəyişmələrinə davamlılığını artırmaq üzərində çalışır. Təşkilat kiçik fermerlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına və onların dəyişən iqlim şəraitinə uyğunlaşmaq qabiliyyətinin artırılmasına xüsusi diqqət ayırır.
Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu (IMF)
Dünya Bankı və IMF iqlimlə bağlı tədbirlər üçün maliyyə resurslarının səfərbər edilməsində mühüm rol oynayır. Bu təşkilatlar tullantıların azaldılması və iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşma layihələri üçün kreditlər, qrantlar və texniki yardımlar ayırır, həmçinin dayanıqlı inkişafa yönəlmiş iqtisadi siyasəti dəstəkləyir.
Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı (WMO)
WMO iqlim siyasəti və planlaşdırması üçün əsas rolunu oynayan elmi məlumatlar və proqnozlar təqdim edir. Təşkilat həmçinin erkən xəbərdarlıq sistemlərinin işlənib hazırlanmasında və iqlim dəyişmələrinin monitorinqində iştirak edir.
Qlobal Ekoloji Fond (GEF)
GEF iqlim dəyişmələrinin fəsadlarının yumşaldılmasına və onlara uyğunlaşmaya yönəlmiş layihələri maliyyələşdirir. Təşkilat dayanıqlı inkişafı və ətraf mühitin mühafizəsini dəstəkləmək üçün müxtəlif BMT agentlikləri və beynəlxalq təşkilatlar ilə əməkdaşlıq edir.
İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panel (IPCC)
IPCC iqlim dəyişmələri, onların fəsadları, fəsadların potensial azaldılması və uyğunlaşma strategiyalarının elmi qiymətləndirilməsini təmin edir. IPCC-nin fəaliyyəti COP və digər beynəlxalq iqlim sazişləri çərçivəsində qərarların qəbulu üçün mühüm əsas rolunu oynayır.
Bu əlaqələr iqlim dəyişmələri ilə mübarizəyə yönəlmiş səyləri və resursları koordinasiya edir, bilik və texnologiya mübadiləsini asanlaşdırır, həmçinin dayanıqlı inkişafa və planetin qorunmasına nail olmaq üçün qlobal əməkdaşlığı gücləndirir.
Qeyd edək ki, 1news.az Bakıda keçiriləcək COP29 ərəfəsində əhalinin iqlim problemləri ilə bağlı maarifləndirilməsi məqsədilə materiallar dərc etməyə davam edəcək.
Bu məqalə hazırlanarkən rəsmi sənədlərdən və mənbələrdən götürülmüş məlumatlardan istifadə edilib.
Müəllif: Leyla Məmmədova
