Klub Dünya Çempionatı – 2025: Futbolun Qloballaşması Layihəsi

2025-ci ilin yayında ABŞ-da FIFA-nın genişləndirilmiş formatda təşkil etdiyi ilk Klub Dünya Çempionatı keçirildi.

1news.az xəbər verir ki, altı konfederasiyanı təmsil edən 32 klubun iştirakı ilə baş tutan bu turnir yalnız böyük idman hadisəsi deyil, həm də dünya futbolunun idarəolunma strukturunda baş verən dəyişikliklərin simvoluna çevrildi. FIFA artıq təkcə tənzimləyici qurum deyil, həm də qlobal futbol məhsulunun tamhüquqlu operatoru statusunu möhkəmləndirdi.

Bu dəyişikliklər fonunda uzun illər klub futbolunun mərkəzi olan Avropa öz mövqeyini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur qaldı.

Yeni Format — Yeni Model

2025-ci il Klub Dünya Çempionatı FIFA tarixində ən böyük klub turnirinə çevrildi. Əvvəllər yalnız qitə çempionları iştirak etdiyi, qeyri-rəsmi xarakter daşıyan turnirdən fərqli olaraq, bu dəfəki yarışda altı konfederasiyadan 32 komanda iştirak etdi və turnir yüksək rəqabət şəraitində keçdi.

Turnirin formatı milli komandalar arasında keçirilən dünya çempionatını xatırladırdı: səkkiz qrup və daha sonra pley-off mərhələsi. Finalda “Çelsi” və “Pari Sen-Jermen” komandaları ABŞ-ın MetLife stadionunda qarşılaşdı. Oyunu 80 mindən çox tamaşaçı izlədi və İngiltərə təmsilçisi inamlı qələbə qazandı – 3:0.

Bir ay davam edən turnir yay mövsümünün yalnız idman hadisəsinə deyil, eyni zamanda geniş media məhsuluna çevrildi. Turnirin öz yayım platformaları, sponsor ekosistemi və azarkeş fəallığı ilə müstəqil kommersiya dəyəri formalaşdı.

Kommersiya Baxımından Sıçrayış

Ekspertlərin hesablamalarına görə, turnirdən əldə olunan ümumi gəlir 2 milyard ABŞ dollarını keçib. FIFA bu məbləğin təxminən 1 milyard dollarını mükafat fondu kimi iştirakçı klublar arasında bölüşdürüb. Çempion “Çelsi” 125 milyon dollara qədər qazanc əldə edib. Qrup mərhələsində mübarizəni dayandıran komandalar isə 8–15 milyon dollar arası gəlir əldə edib. Bu rəqəmlər UEFA Çempionlar Liqasının oxşar mərhələlərindəki mükafatlardan yüksəkdir.

Turnir göstərdi ki, klub futboluna maraq artıq Avropa sərhədlərini aşır. Yayım hüquqları Cənubi Amerika, Afrika, Asiya və Şimali Amerikada böyük tələbat gördü və bu, FIFA-nın UEFA-dan kənarda da real monetizasiya imkanlarına malik olduğunu nümayiş etdirdi.

Daha Az Avropa — Daha Çox Dünya

FIFA məqsədyönlü şəkildə futbolda alternativ qloballaşma modeli qurur. Onilliklər ərzində UEFA və Avropa klubları həm idman, həm də maliyyə baxımından dünya futbolunda hegemonluq edirdilər. Yeni turnir isə diqqətin və resursların daha balanslı bölüşdürülməsinə yönəlmiş strategiyanın məhsuludur.

Afrika, Asiya və Cənubi Amerikadan olan klublar yalnız iştirak deyil, həm də real gəlir və beynəlxalq diqqət qazanmaq imkanı əldə etdilər. Bu, onların Avropa təsisatlarına tabe olmadan qlobal futbol iqtisadiyyatına daxil olmalarına şərait yaratdı.

İnfantino — Layihənin Memarı

Bu islahatlar FIFA prezidenti Canni İnfantinonun uzunmüddətli təşəbbüslərinin nəticəsidir. O, təşkilata rəhbərlik etdiyi müddətdə FIFA-nı yalnız tənzimləyici qurumdan qlobal biznes strukturu kimi transformasiya etmək istiqamətində ardıcıl siyasət yürüdür.

İnfantino futbolun çoxmərkəzli inkişafını təşviq edir: avrosentrizmdən uzaqlaşma, gəlirlərə bərabər çıxış və futbolun “yumşaq güc” kimi qlobal mədəni rolunun gücləndirilməsi. Turnirin ABŞ-da keçirilməsi həm 2026-cı il dünya çempionatına hazırlıq, həm də beynəlxalq bazarlara və gənc auditoriyaya yönəlik yeni inkişaf trayektoriyasının simvolu idi.

UEFA klubların turnirdə iştirakına açıq şəkildə mane olmadı, lakin entuziazm da göstərmədi. Aydın qarşıdurma olmasa da, təqvim yüklənməsi və futbolçuların hüquqları ilə bağlı müzakirələr daha kəskin xarakter aldı. Bəzi Avropa klubları — o cümlədən turnirin finalçıları — bu vəziyyətdən istifadə edərək iki təsir mərkəzi arasında manevr etməyə və maksimum fayda əldə etməyə çalışdılar.

Ən böyük çağırış isə turnirin vaxtı ilə bağlı oldu: o, UEFA Çempionlar Liqasının finalından cəmi iki həftə sonra keçirildi və bəzi oyunçular həmçinin milli komandaların heyətində də iştirak edirdilər. FIFA turnirin idman və fizioloji davamlılığını təmin etməzsə, iqtisadi uğur müvəqqəti ola bilər.

Gələcəyə Baxış: Davamlılıq və Genişlənmə

FIFA hələlik bu turniri hər dörd ildən bir keçirməyi planlaşdırır. Lakin ilk yarışın uğuru artıq onu daha tez-tez — iki ildən bir, hətta hər il keçirməklə bağlı müzakirələrə səbəb olub. Burada söhbət yalnız azarkeş və sponsor marağından getmir — əsas məsələ bu turnirin artıq yüklənmiş beynəlxalq futbol təqviminə necə yerləşdiriləcəyidir.

Mümkün ssenarilər:

• İnteqrasiya: FIFA və UEFA təqvimləri uzlaşdırır, resursları və gəlirləri paylaşır.
• Rəqabət: Klublar iki sistem arasında seçim edərək hər ikisindən faydalanmağa çalışır.
• Əvəzləmə: FIFA alternativ turnir strukturu yaradır və UEFA Çempionlar Liqasının mövqeyi zəifləyir.

Bütün hallarda, Klub Dünya Çempionatı–2025 yalnız idman tədbiri deyil, həm də institusional səviyyədə futbol tarixində dönüş nöqtəsinə çevrildi. FIFA bu turnirlə klub futbolunun qlobal operatoru olduğunu sübut etdi. UEFA və milli liqalar isə öz mövqelərini yenidən müəyyənləşdirmək məcburiyyətində qaldılar.

Bu qarşıdurma deyil — köhnə iyerarxik modeldən yeni şəbəkə modelinə keçiddir. Klub futbolu artıq Avropanın məhsulu deyil, qlobal sistemin bir hissəsidir. FIFA isə bu modelin qurucusu olmağa iddialıdır — və görünür ki, bu strategiyanı davam etdirəcək.

Cədvəl 1. Müqayisə: FIFA Klub Dünya Çempionatı vs UEFA Çempionlar Liqası

Cədvəl 2. Gəlirlilik: Klubun Mərhələlər üzrə Qazancı

Qeyd: FIFA turnirində yayım, brendinq və yerli kommersiya hüquqlarına görə əlavə gəlir mümkündür.

Cədvəl 3. İştirakçıların Coğrafiyası və Auditoriya Əhatəsi