Azərbaycanda ədəbiyyata dövlət dəstəyi: Elitarlıq çaları ilə praqmatizm
Vasif Qurbanzadənin APA informasiya agentliyinin saytında 2025-ci il dekabrın 3-də dərc olunmuş müsahibəsi — Azərbaycan ədəbiyyatının vəziyyətinə dair həqiqətən maraqlı və səmimi baxışdır.
Elə bir dövrdə ki, məmurlar çox vaxt açıq cavablardan yayınırlar, Vasif Qurbanzadə məsələlərə adları ilə müraciət etməkdən çəkinmir: nəşrlərin keyfiyyəti ilə bağlı problemlərdən tutmuş regionlarda oxuculuğun aşağı səviyyəsinədək.
Bu, quru hesabat deyil, kitab nəşriyyatına dövlətin göstərdiyi real səyləri üzə çıxaran və mədəniyyətin gələcəyi barədə düşünməyə vadar edən canlı bir dialoqdur.
“Hamıya qrant versək, işsizlər və avaralar bazarı kitablarla dolduracaq” kimi provokativ ifadə ilə başlayan başlıq dərhal diqqət çəkir, lakin bu ifadənin arxasında kifayət qədər konstruktiv fikirlər dayanır.
Əvvəlcə qeyd etmək lazımdır ki, Qurbanzadə müsahibəsində Mədəniyyət Nazirliyinin atdığı müsbət addımları ətraflı şəkildə təsvir edir.
2023–2025-ci illər ərzində kitabların alınmasına 1,5 milyon manatdan çox vəsait xərclənib — bu, müəlliflərə və nəşriyyatlara real investisiyadır. Ekspert komissiyası əlyazmaları qiymətləndirir, zəif əsərləri ayırır, “Buker” nümunəsində milli ədəbiyyat mükafatının yaradılması planları isə ruhlandırıcı səslənir. Dünyada belə mükafatlar təkcə yazıçıları motivasiya etmir, həm də bazarı canlandırır: satışlar artır, oxuculuğa maraq yenidən doğur.
Bundan əlavə, nazirlik Azərbaycan ədəbiyyatını xaricdə fəal şəkildə təbliğ edir — İstanbul, Daşkənd və hətta ABŞ-da keçirilən kitab sərgilərində iştirak, Nizami və Füzuli kimi klassiklərin tərcümələri vasitəsilə.
Qurbanzadənin sözlərinə görə, son iki ildə dövlət hesabına xarici sərgilərdə təxminən 40 nəşriyyat və 30 yazıçı təmsil olunub.
“Bu, nəşriyyat işinin və ədəbiyyatın inkişafı üçün şərait yaratmaq deyilmi? Məsələn, elə nəşriyyatlarımız var idi ki, indiyədək böyük beynəlxalq sərgiləri görməmişdilər, elə yazıçılar var idi ki, dünyada belə miqyaslı kitab tədbirlərindən xəbərsiz idilər. Xarici sərgilərdə nəşriyyatçılar öz kitablarını nümayiş etdirə, özlərini tanıda, xarici tərəfdaşlarla müqavilələr bağlaya və əlaqələrini genişləndirə bilirlər. Biz onların bilet, nəqliyyat, yemək, otel xərclərini qarşılayırıq — hər birinə ayrıca otaq təqdim olunur. Mədəniyyət Nazirliyi onlar üçün bütün bu şəraiti yaradır”, — deyə o bildirir.
Bunlar bürokratik vədlər deyil, konkret addımlardır: nəşriyyatçılar və yazıçılar üçün səfərlər, kitabxanalar üçün alışlar. Kənd kitabxanalarının çox vaxt səmərəsiz olduğu bir ölkədə belə təşəbbüslər oxuculuğun yalnız Bakı elitası üçün deyil, hər kəs üçün əlçatan olması istiqamətində atılan addımlardır.
Qurbanzadə həmçinin çağırışlar barədə də realist danışır: regionlarda aşağı tələbat, müasir müəlliflər arasında “ulduzların” olmaması, redaktə problemləri.
Onun “dünyanın ən ucuz kitabları” barədə arqumenti (özünüz yoxlayın təklifi ilə) görünür ki, inflyasiya və kağız idxalını nəzərə alaraq, Azərbaycanın qlobal bazarla müqayisədə rəqabətədavamlı qiymətlərə malik olduğunu vurğulamaq məqsədi daşıyır.
“Əgər siz həm yaxın ölkələrdə, həm də Avropada araşdırma aparsanız, görərsiniz ki, Azərbaycanda kitabların qiymətləri həqiqətən aşağıdır. Azərbaycanda nəşriyyatçının qazancı çox azdır. Ona görə də bu gün nəşriyyatçılar tez-tez şikayətlənirlər. Əslində onların işi müəyyən mənada mənəvi zəhmətdir. Nəşriyyatların mövcudluğu bizim üçün çox vacibdir. Mən onları dəstəkləyirəm. Amma nəşriyyatçılar dövlətin tam dəstəyinə arxayın olmalı deyillər — çünki bu sahə də biznes subyektidir”, — deyə Qurbanzadə bildirir.
Bu müsahibə — dövlət, müəlliflər və oxucular arasında dialoqa ilham verə biləcək dürüst yanaşma nümunəsidir.
Lakin bu praqmatizmin arxasında… narahatedici bir snobizm də görünür.
“Hamıya dəstək versək, işsizlər kitab yazmağa başlayacaq” fikri, ən azı, elitar səslənir.
Onun sözlərinə görə, əgər bu gün biz desək ki, kim yazmaq istəyirsə, qoy yazsın, təşəbbüsü varsa, dövlət dəstəkləyəcək — onda Azərbaycanda bütün işsizlər kitab yazmağa girişəcək.
“Biz hələ heç nə elan etməmişik, amma artıq bu gün heç kimə lazım olmayan müəlliflərin, romanların, şeirlərin, povest və hekayələrin axınını dayandıra bilmirik. İndi yazıçılıq qabiliyyəti olmayan insanlar səhnəni tərk etmək istəmirlər. Onlar istəyirlər ki, əsərləri tərcümə olunsun, nəşr edilsin”, — deyə Qurbanzadə qeyd edir.
Qeyd edək ki, ədəbiyyat “ciddi” istedadlar üçün qapalı klub deyil, dahilik çox vaxt gözlənilməz yerlərdən — yoxsulluqdan, “avaraçılıqdan” və ya regionlardan doğur.
Çoxluqdan qorxmaq əvəzinə, nazirlik təhsilə daha fəal sərmayə qoya bilərdi: ustad dərsləri, yazı üzrə onlayn kurslar — beləliklə, keyfiyyət bazar və oxucular vasitəsilə orqanik şəkildə artar, yalnız komissiyanın sərt senzurası ilə deyil.
Daha bir düşünməli məqam — kitabların qiymətidir.
Qurbanzadə qlobal müqayisədə haqlı olsa da, Azərbaycanın regionları üçün 10–20 manat kifayət qədər hiss olunan məbləğdir.
Burada daha irəli getmək olar: məktəblər üçün tirajların subsidiyalaşdırılması, rəqəmsal nəşrlərin inkişafı və ya nəşriyyatlar üçün güzəştlərin tətbiqi barədə düşünmək olar. Bu, oxuculuğu lüks deyil, norma halına gətirərdi.
Ümumilikdə, Qurbanzadənin müsahibəsi — ədəbiyyatla bağlı müzakirəyə dəyərli töhfədir. Bu, dövlətin doğru yolda olduğunu göstərir, lakin Azərbaycan ədəbiyyatının çiçəklənməsi üçün yeni başlayanlara daha çox inam lazımdır — bəlkə onların arasında növbəti Nizami var?
Rumata E.
Bu məqalə müəllifin fikirlərini əks etdirir.
