Qan ləkəli ilk Quran, qədim Çorsu, daha nələr - Daşkənddən reportaj
Özbəkistana bir həftəlik səfərdə yeddi şəhərdə olmalı idim. Etiraf edim ki, daha çox Səmərqəndi, Buxaranı görməyi, başqa sözlə, türkün canlı tarixinin yaşadığı, Şərqin ən parlaq və təkrarsız nümunələrinin mövcud olduğu həmin məkanlara baş çəkməyə can atırdım. Hətta vaxtın kifayət etməyəcəyi məni narahat edirdi. Amma paytaxt Daşkənddən başlamış, gəzdiyim, gördüyüm bütün məkanlar məni valeh etdi .
Ümumiyyətlə, Özbəkistan son illər turizm sahəsini inkişaf etdirməyə başlayıb. Ölkədə əsasən qonşu ölkələrdən və Avropadan gələn turistlər üstünlük təşkil edir. Yaxın illərdə turist sayının daha da artacağını nəzərə alan hökumət, yeni islahatlar keçirir, bu sahəyə xarici investisiyaların cəlbi üçün yeni addımlar atılır. Xarici investorlar müasir otellərin tikintisinə sərmayə qoymağa başlayıb.
Bakıdan paytaxt Daşkəndə həftədə iki dəfə - bazar ertəsi və cümə axşamları Özbəkistan Hava Yoları reyslər təşkil edir. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, Özbəkistan Hava Yolları ilə uçmaq həm çox rahatdır, həm təhlükəsizdir, xidmət isə yüksək səviyyədədir. Həm gedəndə, həm də Bakıya qayıdanda sərnişinlərin çoxluğu iki qardaş ölkə arasında gediş-gəlişin sıx olduğunun göstəricisi idi.
Özbəkistanla tanışlığa ölkənin baş şəhəri Daşkənddən başlayırıq. Daşkənddə vaxtın azlığını nəzərə alaraq, şəhərin ən gəzməli və görməli yerləri ilə tanış oluruq. İlk təəssüratım isə şəhərin təmizliyi, səliqəsi, yaşıllığa bürünməsidir.
Baxmayaraq ki, paytaxtda 3 milyondan artıq əhali yaşayır, şəhərdə insan sıxlığı hiss olunmur. Əhali daha çox şəxsi avtomobillərə və metroya üstünlük verir. Sərnişin avtobusları az sayda gözə dəyir. Özbəkistanda avtomobil istehsal olunduğundan və nisbətən ucuz başa gəldiyindən, demək olar ki, hər bir ailə maşın ala bilir.
Küçələrdə kiçik bir zibil qırıntısına belə rast gəlmək mümkün deyil. Səbəbi ilə maraqlanırıq, buna görə hər hansı bir cərimənin olub-olmadığını soruşuruq, bəlli olur ki, sadəcə insanlarda artıq belə bir vərdiş formalaşıb. Bununla bağlı maarifləndirilmə işləri aparılıb, bütün məhəllələrdə ağsaqqallar insanları belə hallara yol verməməyə çağırıb. Üstəlik, həftənin müəyyən günlərində hər məhəllədə yerli sakinlər təmizlik günü elan edir və səliqə-səhman yaradırlar. Nəticə isə göz önündədir, təmiz, səliqəli, yaşıl şəhər!
Əgər yolunuz Daşkəndə düşübsə, mütləq baş çəkməli olduğunuz yerlərdən biri dörd su mənasını verən qədim
Çorsu bazarı -dır
Çorsu Daşkəndin qədim hissəsinə yaxın yerləşir, təkcə şəhərin deyil, Orta Asiyanın ən iri və qədim bazarıdır. Bura ilk növbədə mavi rəngli nəhəng göy qübbəsi diqqəti çəkir. Bazar iki mərtəbəli, dairəvi formada tikilib.Çorsu təkcə bazar rolunu oynamır, ümumiyyətlə Şərqdə bazar həm də görüş, söhbət, bir stəkan çay içib dərdləşmək rolunu oynayıb. Çorsuda da bu ənənə saxlanılıb.
Burada demək olar ki, hər şey satılır. Meyvə-tərəvəz, ət məhsulları, Özbəkistanın dünyada məşhur quru meyvələri, hər biri də ölkənin öz istehsalıdır. Qiymətləri də münasibdir. Ümumiyyətlə, Özbəkistanda qiymətlər ucuzdur, keyfiyyət isə yüksək səviyyədədir. Burda kənd təsərrüfatı məhsulları 15-20-50 sent arasındadır. Qoyun əti təxminən üç dollardır. Qoyun əti demişkən, Özbəkistan mətbəxində qoyun ətindən daha çox istifadə edilir. Çörək 10-13 sent təşkil edir. Ucuzluğun əsas səbəbi də məhsulların elə ölkədə istehsal edilməsidir. Sürücümüz söhbət zamanı bildirdi ki, əgər bir özbək ailəsinin bir neçə metr həyətyanı sahəsi varsa belə, onu da əkir. Boş torpaq sahəsi tapmaq mümkün deyil.
“Qədim Daşkənd”də
Paytaxt Daşkənddə baş çəkilməli əsas məkanlardan biri “Qədim Daşkənd”dir. Paytaxtda 1966-cı ildə baş vermiş güclü zəlzələ Daşkəndi dağıtsa da, şəhərdə mövcud olan bənzərsiz memarlıq abidələrinin çox hissəsini məhv etsə də, şəhərin arxitekturasını yenidən bərpa etmək mümkün olub. Adına uyğun olaraq qədim Daşkəndin küçələrinə daş döşənib. Daşkəndin qədim hissəsində özünü müasir şəhərdə qədim dövrdə hiss edirsən. Paytaxt sakinləri əsasən axşamlar bu ərazidə istirahətə çıxır, parklarda dincəlirlər. Diqqətimi çəkən məqamlardan biri də, özbəklərin bir-birilə, qonaqlarla qarşılaşan zaman salam vermələridir. Səni tanıyıb tanımadıqlarından asılı olmayaraq, qarşılaşdınsa, mütləq salam verirlər.
“Qədim Daşkənd”də hündür və müasir binaların tikilməsi qadağan edilib. Əks halda şəhərin bu hissəsinin görünüşünə xələl gələ bilər.
Mərkəzdəki kəsmə daşlarlar döşənmiş böyük meydanda üç tarixi abidənin olduğu kompleks yerləşir. Bunların biri sol hissəsədəki Həzrət İmam məscididir (bura Xəst İmam da deyirlər). Burada X əsrdə Bizans imperatoruna şeir formasında məktub yazmaqla məşhurlaşan, əsl adı Əbubəkr Məhəmməd Kafali Şaşi (903-976-cı illər) olan Həzrət İmamın türbəsi yerləşir. Şafi məzhəbinin Orta Asiyada yayılmasında böyük rol oynayan İslam liderlərindən olub. Qəbri üzərində türbə isə 1541-1542-ci illərdə Şeybanilər tərəfindən tikilib.
Sağda Barak Xan mədrəsəsi, mərkəzdə isə hazırda Özbəkistan Müsəlmanlar İdarəsinin balansında olan kitabxana-muzeydir (keçmişdə Muyi-Mübarək Cümə camesi).
Dünyanın ilk ən qədim Quranı
XVI əsrdə tikilmiş bu kompleksdəki 30 min qiymətli əlyazmanın yer aldığı kitabxanada ən dəyərli və qiymətli əşya dünyanın ilk və ən qədim Quran kitablarından biri saxlanılır. Həmin Quranın üzərində isə üçüncü xəlifə Osmanın qanının damcıları hələ də qalır. Rəvayətə görə, Quran oxuyarkən sui-qəsdçi onu xəncərlə vurub və axan qan müqəddəs kitabın ceyran dərisindən hazırlanmış vərəqlərinə hopub.
Sonradan Əmir Teymur Kufəni zəbt edəndə həmin kitabı Səmərqəndə gətirib, burada bir neçə yüz il saxlandıqdan sonra ruslar işğal zamanı, 1869-cu ildə onu aparıblar. Həmin Quran kitabı sovet illərində Özbəkistana qaytarılsa da, açıq sərgilənməyib, zirzəmidə saxlanılıb. Özbəkistan müstəqillik əldə etdikdən sonra isə Quran kitabı muzeydə yerləşdirilib. Daşkəndə gələn turistlər mütləq şəkildə bu kitabı görürlər. Bura giriş 10 min sum, 1 dollardan bir qədər artıqdır.
Xatırladım ki, xəlifə Osmanın adı ilə bağlı dörd orjinal Quran kitabı var. Onlardan biri haqqında söz açdığımız bu kitabxanada, ikincisi İstanbulda, üçüncüsü Qahirədə, dördüncüsü isə Londonda saxlanılır
1529-1563-cü illər arasında Şeybanilər tərəfindən tikilmiş Barak Xan (Barak Xan və ya əsl adıyla Novruz Əhməd Daşkəndin hakimi olub) mədrəsəsinin həyətinin divarların dibində sıralanmış qədim hücrələrdə əl işləri satış sərgisi nümayiş olunur.
Sənətkarlar burda müxtəlif əl işləri hazırlayıb həm satırlar, həm də nümayiş etdrirlər. Əraziyə baş çəkən turistlər mütləq yadigar olaraq həmin suvenerlərdən, əl işlərindən alırlar.
İnsanlıq simvolu
“Xalqlar dostluğu” parkı da Daşkənddə ən çox baş çəkilən ərazilərdəndir. Ərazidə eyniadlı Mədəniyyət Sarayı da yerləşir. Parkın ortasında isə böyük bir ailənin təsvir olunduğu abidə-kompleksi yaradılıb. Əsərin tarixi də maraqlıdır.
Belə ki, II Dünya müharibəsi zamanı ölkədə aclıq hökm sürürmüş. Bu zaman abidədə əks olunan bir ailə müharibədə yaxınlarını itirmiş, kimsəsiz uşaqlara sahib çıxır, onları övladlığa götürüb və böyüdürlər. Həmin uşaqların arasında müxtəlif millətlər olub. Dövlət bu mərhəmətli ailənin şərəfinə abidə kompleksi ucaldıb.Paytaxt Daşkənddə ən çox ziyarət olunan yerlərdən biri də məhz bu abidədir.
Müstəqillik meydanı
Müstəqillik meyadanı adından da göründüyü kimi özbək xalqı üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və şəhərin simvolu sayılır. Ölkənin milli bayramları bu meydanda keçirilir, insanların əsas gəzinti, istirahət yerlərindən biridir.
Meydanda Özbəkistanın müstəqillik abidəsi(1991) ucaldılıb. Qranit obelisk (dikili daş) üzərindəki kürə ölkənin inkişafını və müstəqil dövlət kimi dünya ictimaiyyətinin tam hüquqlu üzvü olmasını simvolizə edir.
Müstəqillik meydanı Daşkəndin əsas ziyarət edilən ərazilərindən biridir. Burada Prezident sarayı, Nazirlər Kabineti, parlament binası və digər dövlət qurumlarının binaları yerləşir.
Özbəklər axşam işdən sonra ailəvi olaraq parklarda gəzir, istirahət edirlər. Ona görə, Daşkənd gecələr daha qələbəlik olur.
Daşkəndlə tanışlığımız başa çatır, qarşıda Fərqanə vadisi var. O Fərqanə vadisi ki, təkcə Özbəkistan üçün deyil, qonşu ölkələr, ümumilikdə Mərkəzi Asiya üçün böyük əhəmiyyət daşıyır...
Pərvanə Sultanova
